3 Nisan 2013 Çarşamba

1946 - 1950 KRONOLOJİ,


1946 ÖNEMLİ SİYASİ OLAYLAR 


7 Ocak Demokrat Parti kuruluyor – Fransız gazeteleri Türk-Sovyet
Savaşı’nın başladığını yazıyorlar
8 Ocak Bayar DP Genel Başkanı oluyor
22 Ocak Hikmet Bayur, CHP’den ihraç ediliyor
13 Mart DP’nin muvazaa partisi olmadığı açıklanıyor
ABD Senato Dışişler Komisyon Başkanı Connally:

Sovyet Rusya’nın kendi rejimini hudutlarının dışına yayamayacağını anlaması lazım
14 Mart Cumhuriyet’te manşet: Kızılordu İran’da ilerlemeğe başladı
5 Nisan Missouri İstanbul’u ziyaret ediyor –
ABD’de 1944 yılında vefat eden Büyükelçi Ertegün’ün naaşını
getiriyor. Ertegün’ün cenazesi törenle kaldırılıyor. Resmi Heyet
Ankara’ya giderek Turman’ın mesajını İnönü’ye iletiyor.
6 Nisan Cumhurbaşkanı İnönü: (VATAN Gazetesi’nde manşet haber)

Amerikan donanmasına mensup gemiler bize ne kadar yakın bulunursa o kadar iyi olur
8 Nisan Truman’ın Mesajı:

İnönü’den ve Türk milletinden daha sıkı bir dostluk
bekliyoruz.

9 Nisan Missouri törenlerle uğurlanıyor – Türkiye’nin jeo-stratejik
durumunda dönüm noktası
12 Nisan Milli Eğitim Bakanlığı Müsteşarı İhsan Sungu’nun vefatı
7 Mayıs American Flagpole Equipment şirketinin gönderdiği Anıtkabir
bayrak direği (33.5 metre – 11 katlı bina yüksekliği) geliyor.
10 Mayıs CHP’nin olağanüstü Kurultayı’nda İnönü’nün önemli nutku
10 Mayıs Kurultay’da Tek Dereceli Seçim için program değişikliği önerisi
6 Mayıs DP Genel Başkanı Bayar’ın Sovyet istekleri hk açıklaması:

Haricden gelecek herhangi haksız istek ve tecavüz karşısında Türk milletinin içinde tam bir birlik ve ahenk vardır. Bu görüş tarzını kimimiz şiddetli, kimimiz temkinli bir lisanla ifade etmeyi doğru bulabiliriz. Hiçbir vatandaşın, neden tıpkı benim gibi söylemedin, diye tarizde bulunmağa hakkı yoktur.31 Mayıs Tek dereceli seçim ilke olarak kabul ediliyor
24 Haziran Prof Dr Sıddık Sami Onar İstanbul Üniversitesi rektörü oluyor
21 Temz Seçimler CHP 396 - DP 61 – Bağımsızlar 7 milletvekili
İstanbul’da CHP 5, DP 18 milletvekili
30 Temz Kazım Orbay Genelkurmay Başkanlığından istifa ediyor
Yeni Genelkurmay Başkanı Orgeneral Salih Omurtak
Nuri Demirağ kurucusu olduğu partiden ihraç ediliyor.
5 Ağus TBMM açılıyor. İnönü yeniden Cumhurbaşkanı seçiliyor
Recep Peker başbakan. Hükümette büyük değişiklik.
Hükümetlerin değişmez adı Saraçoğlu artık hükümette değil.
11 Ağus SSCB’nin Boğazlar hk istekleri: Süresi sona eren Montreux
Anlaşması’nda değişiklik ve Boğazları Türkiye ile ortak yönetmek
22 Ağus Sovyetlere cevabımız Ankara’daki SSCB Maslahatgüzarı’na
veriliyor. ABD’nin Sovyetlere ihtarı:

Türkiye’nin egemenliği meselesinde münakaşa kabul edemeyiz.
23 Ağus Sovyetlere verdiğimiz notanın metninden alıntılar:

Boğazları müştereken müdafaa teklifi Türkiye’nin hiçbir suretle feragat edemeyeceği ve takyidini kabul edemeyeceği egemenlik haklarına ve güvenliğine aykırıdır.

Cumhuriyet Hükümeti memleketi her tecavüze karşı var kuvveti ile müdafaa vazifesinin kendisine ait olduğu kanaatindedir. Şayet Türkiye Boğazlar üzerinde haiz olduğu egemenlik haklarını kendi vasıtaları ile korumak iktidarında olmasaydı geçen harbde tecavüze uğrayan komşularının akıbetinden kurtulamazdı. 

ABD’den Türkiye’yi desteklediği hk duyumlar
24 Ağus Boğazlar konusunda ABD, İngiltere ve Fransa’dan destek
7 Eylül İstanbul – Londra uçak seferleri (BEA – British European Airways)
yakında başlayacak. BEA Genel Müdürü İstanbul’da
28 Eylül SSCB, Cevabi Notamıza karşılık veriyor ve Boğazların müdafaası-
nın Türkiye ve SCCB’ye ait olmasında ısrar ediyor. Yeni bir
konferans toplanmadan önce iki devlet arasında doğrudan görüş-
meler yapılmasını öneriyor. İngiltere, SSCB’nin Potsdam’da alınan
kararları yanlış tefsir ettiğini açıklıyor.
29 Eylül Türkiye, Boğazların müşterek müdafaasını red ediyor.
İngiltere ve ABD Boğazlar konusunda Türkiye’yi sıkı bir suretle
destekleyecekler.
10 Aralık İnsan Hakları Beyannamesi açıklanıyor
18 Aralık Meclis’te Recep Peker – Adnan Menderes gerginliği. Peker:

Maraz bir psikopat ruhun ifadesi

Bu olaydan sonra DP’liler TBMM toplantılarına birkaç gün katıl-
mayacaklar.
1946 YILININ DIŞ OLAYLARI
11 Ocak Arnavutluk’ta Kral Zogo tahttan indiriliyor ve Halk Cumhuriyeti
kuruluyor.
20 Ocak De Gaulle siyasetten çekiliyor
30 Ocak Macaristan’da Cumhuriyet ilan ediliyor
16 Şubat Atom bombasının sırrının Sovyetler tarafından çalındığı iddia
ediliyor
13 Mart Kızılordu İran’da Tahran’a doğru ilerliyor
5 Nisan Tahran’da Sovyet-İran anlaşması imzalanıyor – Sovyetler İran’ı
45 gün içinde terk edecekler. Petrolün paylaşılması görüşülüyor
15 Nisan ABD Dışişleri bakanı Byrnes, sovyet istekleri karşısında taviz
vermektense Üçler arasındaki birliği bozmayı ve barış konferansı-
nın iflasını bile göze alıyor
7 Mayıs İngiltere Mısır’ı tahliye etmeğe karar veriyor
12 Mayıs İran’da (Azerbaycan’da) karışıklıklar.
27 Haziran Müttefikler (ABD-İngiltere-Fransa ve SSCB) 12 Ada’yı
Yunanistan’a veriyorlar
19 Ağus Çin’de iç savaş başlıyor
27 Eylül Yunanistan Kralı Yunanistan’a dönüyor
1 Ekim Nürnberg’de 12 ölüm cezası. Hess’e dahi ölüm boyu cezası.
16 Ekim 10 NAZİ’nin cezası infaz ediliyor – Goering intihar ediyor
31 Aralık İngiltere, Boğazlar konusunda uluslar arası bir toplantıyı toplamak
üzere teşebbüse geçiyor


1946 EKONOMİK GELİŞMELER

1 Ocak SSK Kanunu kabul ediliyor
21 Ocak İş & İşçi Bulma Kurumu kuruluş kanunu kabul ediliyor (k.k.e.)
23 Ocak Toprak Mahsulleri Vergisi kaldırılıyor
25 Ocak İş & İşçi Bulma Kurumu kuruluyor
29 Ocak TBMM’de Şevket Süreyya ve arkadaşlarının hazırladığı kalkınma
planı ve Sümerbank ve Etibank’ın sermaye tezyidi görüşülüyor
Çalışma Bakanlığı kuruluyor
16 Şubat ULUS’ta F.R. Atay’ın “Ekonomi İşlerimiz Hakkında” başlıklı
makalesi. Ekonomide liberalleşmeye tepki.
Cumhuriyet’te bir soru:

AÇ AVRUPA’YA NASIL YARDIM EDEBİLİRİZ? Ticaret Odası Reisi diyor ki:
“Bu yardımın doğuracağı sempati hesapsız olacaktır”


12 Nisan ABD kaynakları, Türkiye’nin ABD’den 500 milyon Dolar kredi
talep ettiğini açıklıyorlar. Talep inceleniyor
25 Nisan Türkiye Garanti Bankası T.A.Ş. kuruluyor
7 Mayıs ABD, eski borcumuzun (Ödünç Verme ve Kiralama Kanunu
kapsamındaki) 100 milyon Dolarlık bölümünü siliyor
13 Mayıs Devlet Hava Yolları’na ABD’den DC-3 uçakları geliyor
21 Haziran Rize çay fabrikasında temel atılıyor
8 Temz ULUS Gazetesi’nde Şevket Süreyya Aydemir ve arkadaşlarının
hazırladığı Sanayi Planı hakkında haber:

SANAYİ PLÂNI İLE İLGİLİ KARARLAR
İktisadi devlet teşekküllerinde çalışan bütün işçileri mesken sahibi edecek yeni ve önemli esaslar kabul ediliyor.
Önümüzdeki yıllarda uygulanmak üzere hazırlanan büyük sanayileşme plânının bir kısmı “beş yıllık müstacel sanayi ve maden plânı” adıyla hazırlanmıştır. Bu plânın uygulanmasına 273 milyon lira harcanacaktır. 
8 Temz Trabzon limanı inşaatı başlıyor
10 Temz Çatalağzı termik santralinde temel atılıyor
9 Ağus İnebolu liman inşaatı başlıyor
14 Ağus Peker Hükümet Programı’nda plan konusu:

“Kalkınmamızı sağlamak amacı ile Halk Partisi Hükümetleri tarafından girişilmiş olan sanayileşme hareketine yeni şart ve imkanlardan faydalanarak, etraflı incelemelere müstenit, birbirini tamamlayıcı program ve planlar dairesinde hızla devam edeceğiz.”
7 Eylül Devalüasyon Dolar 1.31’den 2.80’e yükseliyor – Ticari işlemler
serbest dövizle yapılacak – ithalat serbestleşiyor – IMF sistemine
uyulacak – sanayi ve orman ürünleri ile taşıma ücretlerinde indirim
Ziraat bankası altın alıp satacak – Bu kararlar alınmasaydı Dış
ticaret tıkanacaktı.
8 Eylül Ekmek karnesi uygulaması kaldırılıyor
10 Eylül Piyasalarda kararsızlık hüküm sürüyor
28 Eylül Yeni zeytinyağı ürününün yüksek olacağı fiyatın 2 lira olacağı
tahmin ediliyor
30 Kasım Recep Peker’in fiyat artışları konusunda basın toplantısı
Cumhuriyet Gazetesi 29.11 açıklıyor: 1938 = 100 iken,
Ağustos 1946 = 387 Devalüasyon sonrası 413
19 Aralık Maliye Bakanı’nın açıklamalarına göre 1947 bütçesi 115 milyon
lira açıkla 1 136 milyon liradır. Açık iç borçlanma ile karşılanacak-
tır. Milli Savunma ödeneği 115 milyon lira (% 10 mertebesinde)
Maliye Bakanı Halit Nazmi Keşmir şunları söylemiştir:

Bütçemiz denktir. Altın stokumuzu muhafaza ediyoruz. Döviz mevcudumuz artmaktadır ... Tamamı ile iktisadi kalkınma işlerine hasır ve tahsis etmek maksadı ile aradığımız dış krediyi sağlamak bakımından bütün şartların mevcut olduğunu belirtmek isterim.

21 Aralık Özel otomobillerin kullanımı serbest bırakılıyor
1947 ÖNEMLİ SİYASİ OLAYLAR
3 Ocak Veremle Savaş Haftası başlatılıyor
7 Ocak Demokrat Parti Birinci Büyük Kongresi – 800 delege
11 Ocak Nadir Nadi bu kongreyi “Kurucu Meclis”e benzetiyor
12 Mart Truman, Yunanistan ve Türkiye için 400 milyon Dolar yardım:

Türkiye’nin milli bütünlüğü Ortadoğu nizamı için şarttır

17 Mart Bir İngiliz gazetesine göre, Başkan Truman’ın bu hareketi ile
Türkiye bir müttefik haline getiriliyor. Cumhuriyet 17 Mart
6 Nisan Ara Seçimler. DP katılmadığı için iştirak çok düşük
12 Nisan Senatör Berkeley başkanlığındaki ABD heyeti Türkiye’de
Max Weston Thornburg da bugünlerde Türkiye’ye geliyor
9 Mayıs Kongre, Truman’ın 400 milyon Dolarlık önerisini kabul ediyor
22 Mayıs Başkan Truman Askeri Yardım tasarısını imzaladı
General Oliver başkanlığındaki ABD askeri heyeti Türkiye’de
23 Mayıs Truman’ın imzaladığı yardım ile ilgili İnönü’nün mesajı:

Amerikan yardımı cihan sulhunun devam ve teyidi uğruna kendisine düşen azim rolü tamamile benimsediğini gösteren ümidlerle dolu bir işarettir

Yardımın uygulaması için Vaşington’da derhal faaliyete geçiliyor
Almanya’da büyük açlık gösterileri
12 Temz 12 Temmuz Beyannamesi (7)
26 Ağus Peker’e güvenoyu – 27 Ağustos basında güvenoyu tartışılıyor
5 Eylül Peker, Hükümette değişiklikler yapıyor
9 Eylül Recep Peker’in istifası – Hasan Saka Başbakan (8)
10 Eylül Saka Hükümeti’nde plan konusu

Endüstride istihsalin artmasına ve rasyonel hale konmasına çalışmak büyük emelimizdir. Fabrikalarda maliyetin indirilmesine ve kalitenin yükselmesine çalışacağız. Hükümetin bu meselede ehemmiyet vereceği bir nokta da devletçilik sahası ile hususi sermaye ve teşebbüslere ayrılan yerin uzun vadeli bir planla kesin olarak kararlaştırılıp ilan edilmesi olacaktır.
15 Eylül İnönü’nün ULUS Gazetesi’nde yayımlanan yazısı (9)
Bu yazı daha önce Britannica’nın bir yayınında yayımlanmıştı

1 Ekim TBMM’nin olağanüstü toplantısı
5 Ekim Genel Kurmay Başkanı Omurtak ABD’’de. Dönüşü 9 Kasım
13 Ekim Saka Hükümeti Programı güvenoyu alıyor. Menderes’in sert
eleştirileri, programın müphem, mütereddit ve vuzuhtan mahrum
olduğu yönünde.
25 Ekim Vişinsky BM’de, Türkiye’den Kars ve Ardahan’ı istiyor
31 Ekim Bir ABD Senato heyeti Türkiye’de
3 Kasım F.R. ATAY ULUS Gazetesi’nden ayrılıyor –
ATAY, Peker’i destekliyordu
13 Kasım CHP 7. Kurultayı – Yeni Program ve Tüzük 30 Kasım
17 Kasım Cumhurbaşkanı İnönü’nün Kurultay Açış Konuşması

Daima üyesi kalacağım CHP’nin yurdun siyasi bünyesinde yapıcı ve yaratıcı rolüne kesin olarak inanıyorum.

3 Aralık CHP programında özel sektörü teşvik edici yeni maddeler
4 Aralık CHP Parti Divanı üyeleri arasında milletvekili olmayanlardan
bazıları: Ankara Ticaret Odası Başkanı Vehbi Koç –
Mersin Delegesi Sanayici Şadi Eliyeşil -
Adana Çiftçiler Başkanı Fazlı Meto
(7) Bkz: Ek - 3
(8) Bkz: Ek - 1
(9) Bkz: Ek - 5


1947 YILININ DIŞ OLAYLARI


7 Ocak ABD Dısişleri bakanı Byrnes istifa ediyor, yerine Marshall geçiyor.
10 Mart Moskova’da Dört Büyük ülke Dışişleri Bakanlarının konferansı
toplanıyor. Ev sahibi Molotov. Konferans yıl sonuna kadar devam
ediyor. Konu: Almanya’nın geleceği.
2 Temz Fransa ve İngiltere’nin kabul ettiği Marshall Yardımını SSCB red
ediyor
10 Temz Hindistan ikiye ayrılıyor, Cinnah Pakistan’da genel vali
2 Ağus Yunanistan’da karışıklık
15 Ağus Hindistan ve Pakistan devletleri kuruluyor
22 Eylül 16 Avrupa ülkesi temsilcisi (Türkiye dahil) Marshall Yardımı’ndan
19 milyar Dolar talep ediyor
25 Kasım Almanya’nın geleceğini tartışan Dört Büyükler Dışişleri Bakanları
Londra’da ikinci kez toplanıyorlar


1947 EKONOMİK GELİŞMELER

1 Ocak Toz şeker fiyatı 100 kuruşa indiriliyor
2 Ocak Son 11 ayda ithalatımız 183, ihracatımız 339 milyon lira
ABD’den dönen işadamı Vehbi Koç’un Ankara Ticaret ve Sanayi
Odası’nda anlattıkları:

Harb içinde fırsatı kaçırdık. Önümüzde 2-3 senelik bir fırsat devresi daha var. Dişimizi sıkalım. Mahsulümüzün hepsini harice satmak mümkündür ... Amerikan sanayii Yakınşark’ta serbest liman arıyor. Derhal en iyi şartlarla bir serbest liman kurmalıyız.
12 Şubat Özel ABD bankaları Türkiye’ye kredi vermeyi kabul etmiyor
20 Şubat İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri (kke)
10 Mart Hükümet bir Kalkınma Programı üzerinde çalışıyor – Cum. 11.3
11 Mart Türkiye, Dünya Bankası ve IMF’e katılıyor
12 Mart DP’nin iktisadi buhranı önleyecek planı olduğu haberi Cum. 12.3
14 Mart Maliye Bakanı Keşmir ABD kredisinin ekonomik ve sosyal
kalkınmamızı sağlayacak işlerde kullanılacağını ve gecikmeyece-
ğini açıklıyor
15 Mart Büyük ABD firmalarının Türkiye’ye kredi açacakları haberi
22 Nisan ABD Senatosu Türkiye için 100 milyon Dolar krediyi onaylıyor
20 Mayıs Rize’de çay üretimi başlıyor
29 Mayıs Rize’den 30 ton çay ihraç ediliyor
14 Haziran ABD İktisadi Heyeti Türkiye’de. Tespitler.


Türkiye’ye her türlü kalkınma planlarından evvel yol ve liman lazım olduğuna inanmak lazımdır
7 Temz Gaziantep Şarap Fabrikası üretime başlıyor
9 Temz ULUS’ta yayımlanan Thornburg’un Basına Demeci

... sadece şahsıma ait bir fikir olarak, şunu da söylemek isterim ki, birkaç aydan beri yapmakta olduğum tetkikat ve müşahedelerim neticesinde Amerika’da bizim “hususi teşebbüs” dediğimiz, teşebbüs faaliyetlerinin burada terakki etmesini Türkiye’nin istediğine dair ortada deliller göremedim. Şu ciheti tebarüz ettirmek isterim ki, hususi teşebbüsten, sadece birkaç açıkgöz iş adamının zengin olmasını mümkün kılacak bir faaliyet sistemini kasdetmiyorum. Kasdettiğim sistem, devlet eline bakmaktansa, herkesin kendi enerji ve kabiliyetine dayanarak iktisaden inkişaf edebilmesi keyfiyetidir.
Hükümet, hususi teşebbüse prensip itibariyle muhaliftir demek istemiyorum. Sadece, daha evvel de söylediğim gibi, hükümetin hususi teşebbüsü Türkiye’nin iktisadi istihalesinin mühim bir amili olarak inkişaf ettirmek arzusunda veya nihayetinde olduğunu gösteren delilleri göremediğimi anlatmak istemekteyim.

Bu gibi delillerin mevcut olmayışını manidar bulmaktayım. Çünkü Türkiye’nin muayyen bir inkişaf programı tatbik ettiği sahaların hepsinde kuvvetli bir azmin delilleri gözükmektedir. Dolayısıyla, Türkiye’de şahsi teşebbüsün inkişafına niyetli olunduğuna dair ortada emare bulunmayışı böyle bir niyetin mevcut olmadığını tazammun etmektedir.

Türkiye’deki en büyük tabii zenginliğin, Türkün kendisi olduğuna inanmaktayım. Ancak, Türkün ferdi inisiyatifini, kabiliyetini, kuruculuğunu inkişaf ettirmek suretiyledir ki, Türkiye ve her Türk, Birleşmiş Amerika gibi zengin ve kuvvetli olacaktır.


Milli ekonominin inkişafı için hazırlanan 5 senelik planlarda, 18 milyon Türkün temsil ettiği muazzam ferdi inisiyatif kaynağının göz önünde tutulduğunu gösteren bir şeyler görmedim. 
11 Temz Türkiye – ABD arasında Ekonomik Yardım Anlaşması imzalanıyor
20 Ağus Fuar’ın açılışında halkın ekonomik sorunlar nedeni ile protestosu
İstanbul’da çimento darlığı – fabrika sayısının arttırılması ve özel
sektörün çimento fabrikası kurması teşvik edilecek
22 Eylül Altın stoku 176 ton, 1946 yılı başında 214 ton idi
29 Eylül Şevket Süreyya Sanayi Planı hükümetten bakanlığa iade ediliyor
5 Kasım Vaner Planı Hükümet’e sunuluyor. Ek – 15. VATAN Gazetesi’nde
bu konuda ayrıntılı bilgi var. Tekeli-İlkin kitabı ile örtüşüyor.
Vaner Planı yatırımlarının yklşk 3.5 milyar TL olduğu belirtiliyor.
İstanbul’da kömür darlığı. Fabrikalara 6 saat elektrik verilecek
17 Kasım Vatan Gazetesinde bir İngiliz milletvekiline beş yıllık plan hk
sorulan bir soruya verilen cevap yayımlanıyor. Yazının başlığı:

Beş Yıllık Plan Kabusu
Mutlaka bir vasilik mahiyetini alan ve fuzuli müdahalelere yol açan planlı ve güdümlü ekonomi gidişi; hiçbir yerde hürriyet ve demokrasi ruhu ile uzun müddet elele yürüyemez.

22 Kasım Swissair İstanbul – İsviçre uçuşlarına başlıyor
25 Kasım Yol yapımı için ABD’den 5 milyon Dolar kredi alınıyor
28 Kasım Ankara’da koyun eti 170 krş/kg iken dana etinin kilosu perakende
120 kuruşa satılıyor. Un fiyatı ise 41 krş/kg.
1 Aralık Karayolları yapımı için ABD heyeti Ankara’ya geliyor
16 Aralık Palu – Genç demiryolu hizmete açılıyor
31 Aralık Adnan Menderes Bütçe’nin tümü üzerinde önemli bir konuşma
yaparak rakam ve ifade hünerler ile memleketin avutulamayacağını
savunuyor.

1948 ÖNEMLİ SİYASI OLAYLAR1 Ocak Genelkurmay Başkanı Org. Salih Omurtak’ın Yeni Yıl Mesajı:

Çok Sayın Cumhurbaşkanımız ve Yüce Başbuğumuz
Kara, Deniz ve Hava Ordularımızın komutan, subay ve eratı adına
yeni yıllarını en derin tazim ve itaatle kutlar, Büyük Şefimiz,
ordumuzun ve aziz Türk vatanının başı üstünde her zaman şan ve
şerefle ışık vermelerini Ulu Tanrı’dan dilerim.


1 Ocak Veremle Mücadele Haftası başlıyor. Bu konuda bir kısa köşeyazısı:

Rakamlar korkunçtur. Memlekette her yıl 40 bin vatandaş veremden ölüyor ... Verem süt ister, yumurta ister, et ister, tereyağı ister. Velhasıl bol gıda ve rahat ister ... vereme karşı vatandaşa huzur ve gıdayı nasıl temin edeceğiz? İnsan zaten bu kayıtsızlıkları gördükçe verem oluyor.
Yukarıdaki yazı 2 Ocak 1948 günü VATAN’da yayımlanmıştır.
Başlığı: TEK TİP EMEKLE Mİ?
3 Ocak Verem Kongresi açılıyor. Verem yatak sayısı 1948 yılında 1827 olacak. On yıl içinde de 5570 olacak - Bayındırlık Bakanı’nın demeci:

Anıt Kabir bir abide olacaktır. İnşaatta herhangi bir ihmal bahis mevzuu değildir.

16 Ocak ULUS Gazetesi’nin birinci sayfasında bir haber: CHP Genel İdare
Kurulu Üyesi Konya Milletvekili Muhsin Adil Binal ve Afyon
Milletvekili Ali Taşkapılı ilçe kongrelerinde hazır bulunmak üzere
Afyon’a gittiler.
19 Ocak CHP Genel Başkan Vekili Hilmi Uran:

Çok partili rejim bizim için milli bir davadır

28 Ocak Cinnah’a göre Pakistan’da Türkiye’ye karşı duyulan sevgi sonsuz
30 Ocak İstanbul Spor ve Sergi Sarayı’nın temeli atılıyor
Ghandi’nin katledilmesi
10 Şubat CHP Meclis grubu Kararı:

İlkokullarda ihtiyari bir şekilde din dersi okutulması, din alimleri yetiştirmek üzere üniversitede bir İslam Din Fakültesi (İslam İlahiyet Fakültesi) kurulması
10 Mart DP’de bölünmeler ve ihraçlar: 14 Milletvekili ihraç ediliyor. İki
yeni siyasi oluşum: Müstakil Demokratlar Grubu 10 Mayıs –
Millet Partisi 19 Temmuz
1 Mayıs Hürriyet gazetesi yayımlanmaya başlıyor
8 Haziran Hasan Saka istifa ediyor – 9 Haziran 2. Saka Hükümeti
18 Haziran 2. Saka hükümeti programı okunuyor ve güvenoyu alıyor
19 Temz Millet Partisi kuruluyor
3 Ağus Türk Serbest Güreş Milli Takımı Londra Olimpiyatlarında birinci
oluyor
14 Ağus Doğu Almanya Sovyet modeline göre Ruslaştırılıyor
15 Ağus Milli Kütüphane açılıyor
29 Ağus CHP’nin greve karşı olduğunu eski Çalışma bakanı Sadi Irmak
açıklıyor ve greve gerek yok mesajını veriyor.

Devletçi rejimlerde sınıflar ve onların menfaatleri arasında devletin adaletle hakemliği ve nazımlığı asıldır. Devletçiliğin en kuvvetli tarafı, kalabalık ve fakat maddeten zayıf sınıfları bu meyanda bilhassa işçi sınıfını korumak, onların refah ve mutluluğunu kanunları ile, murakabesi ile gerçekleştirmeğe çalışmaktır. 

1 Kasım Milli Eğitim Bakanlığı kararı:
İlkokullarda 15.2.1950’den itibaren gönüllü din dersi
10 Aralık Türkiye UNESCO üyesi oluyor ve İnsan Hakları Beyannamesini
imzalıyor
12 Aralık Moskova Radyosuna göre Ermeniler BM delegelerine muhtıra vererek Türk topraklarını istemişler. Cumhuriyet’in başlık ve yorumu:

Sovyetler, Ermeni ve Kürtleri kışkırtıyorlar

30 Aralık ABD Savunma Bakanı, komünist olmayan Avrupa memleketlerine
askeri yardımda bulunulması lüzumuna ehemmiyetle işaret etti.


1948 YILININ DIŞ OLAYLARI

30 Ocak Ghandi Yeni Delhi’de öldürülüyor
16 Nisan Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü (OEEC) kuruluyor
Türkiye Üye
14 Mayıs İsrail bağımsızlığını ilan ediyor
30 Haziran Berlin’e hava köprüsü ile yiyecek yardımı. Müttefik uçakları
Sovyet ablukasını uçak seferleri ile (hava köprüsü) kırıyorlar
9 Eylül Kuzey Kore bağımsızlığını ilan ediyor. Başkan kim Il Sung
11 Eylül Pakistan Devlet Başkanı Cinnah’ın vefatı
21 Ekim General MacArthur Kore’ye ulaşıyor
3 Kasım ABD’de başkanlık seçimini Truman kazanıyor
16 Kasım Truman, Berlin üzerindeki Sovyet ablukası kalkmadıkça Dört
Büyüklerin Berlin’de toplanmalarını kabul etmiyor
10 Aralık Vaşington’da yedi devlet temsilcileri Atlantik Paktı müzakerelerine
başlıyorlar. BM Meclisi İnsan Hakları Bildirgesi’ni kabul ediyor


1948 EKONOMİK GELİŞMELER

10 Ocak Ticaret Bakanının beyanına göre tütün karşılığı bütün malların ithali
serbest olacak
10 Ocak 20 bin ton şeker ithal edilecek. 1947 yılı tüketimi 147 bin ton.
Üretim ise 100 bin ton düzeyinde.
13 Ocak Hükümet “hayatı ucuzlatmak için” kanun tasarıları hazırlıyor
21 Ocak İnönü – ABD Büyüleçisi görüşmesinden sonra ABD’ye bir nota
verildiği ileri sürülüyor: Türkiye kalkınması için gerekli yatırım
mallarını peşin para ile ithal edecek durumda değil.
22 Ocak ULUS:

SANAYİ, MADEN VE ENERJİ PLÂNLARININ İNCELENMESİ SONA ERDİ

Dışardan da 450 milyonluk bir krediyi gerektiren bu programların uygulanması 5 ve
10 yıllık devrelere ayrıldı.

İzmir’de kurulması düşünülen kombinanın özel teşebbüslere devri imkânı aranacak

Bakanlar Kurulu, Sümerbank sanayii ile Etibank maden ve enerji plânları üzerindeki incelemelerini bitirmiştir. Neticede memleket ihtiyacını geniş ölçüde karşılamayı hedef tutan bu plânların uygulanması yolunda şu kararlar alınmıştır:

Sümerbank Genel Müdürlüğü tarafından tesbit edilen yüz doksan milyon liralık sanayi plânı ile ilgili olarak şimdiye kadar elli iki milyon liralık sipariş yapılmış ve bunun on bir buçuk milyonu ödenmiştir. Bu plânda ele alınan altmış yedi milyon liralık ağır sanayi tesisi daha ileri bir tarihte yapılacak anlaşmalar sonunda tatbik edilecektir.

Diğer taraftan İzmir’de kurulması düşünülen kombinanın özel teşebbüslere devri için imkânlar aranacaktır. Elde mevcut tekstil sanayiinin özel teşebbüslere devri meselesi hükümetçe sonradan incelenecektir.

Etibank için 190 milyon liralık bir program hazırlanmıştır. Bu programa giren işlerden Kozlu siyeji amenajmanı, liman ve iltisak hatları, 2 adet bölge lavuvari inşası, - ki bunlar 104,5 milyon liralık bir iştir - ayrıca Murgul bakır madeni tesisleri Çatalağzı bölge santrali, Çatalağzı – Karabük enerji nakil hattı için başlanmış işlere devam edilecektir.

Kömür davası üzerinde hassasiyetle durulmuştur. Ancak Ereğli kömür havzası amenajmanının geri kalan iki yüz elli milyon liralık kısmı ile Garp linyitlerinin amenajmanı için gereken kırk bir milyon ve Çağlayık, Tunçbilek santrallerine ait seksen beş milyon liralık plânlar dışardan sağlanacak kredilerle başarılacaktır. Bununla beraber Kırıkkale – Ankara enerji nakil hattının şimdiden tesisi derpiş edilmiştir. Plânda yer alan Divriği şark kromları ve Ergani bakır İşletmeleri için gerekli tesislerin tamamlanmasına devam olunacak ve Etibank bunları kendi kaynakları ile yapacaktır.

Bütün bu işlerin istenildiği gibi uygulanabilmesini sağlayacak bir sıra tedbirler de düşünülmüş ve bu hususlarda Bakanlıklara önemli görevler verilmiştir.


23 Ocak ULUS:

MALİYE BAKANI’NIN DEMECİ
New York Times muhabirine verdiği bir mülâkatta Maliye Bakanı B. Halid Nazmi Keşmir bu nokta üzerinde bilhassa durmuş ve Türkiye’nin mali durumu hakkında izahai malûmat vermiştir.
Bakan demiştir ki:

“... 1946 başlangıcında Türkiye’nin 241 276 000 dolar olarak tahmin edilen bir altın stoku ve altına tahvili kabil
10 517 000 dolar kıymetinde dövizi mevcuttu. 1947 bidayetinde bu rakamlar sırasıyla 237 180 000 ve 2 042 000 dolara düşmüştür.

“Halen Türkiye’nin 170 118 000 dolar kıymetinde bir altın stoku ve 705 000 Dolarlık tahvili kabil dövizi vardır. Bu rakamlardan mart ayından evvel Federal Reserve Bank’a tediyesi gereken 20 milyon dolar veMilletlerarası Para Sermayesi Teşkilâtı’na (IMF) verilmesi lâzım gelen 5 milyon doları tenzil etmek lâzım geliyor. Böylelikle Türkiye’nin şimdiki para mevcudu altın ve kuvvetli döviz olarak
145 823 000 Dolara inmiş oluyor.”
23 Ocak Maliye Bakanı Keşmir, Vatan Gazetesi’ne verdiği demeçte Paris
Konferası’nda (Temmuz 1947) Türkiye ekonomisi hk verilen
bilgilerin aceleye getirildiğini teslim ediyor. Bkz Bakan’ın 25 Ocak
tarihli ULUS Gazetesi’nde yayımlanan açıklamaları: 

MARSHALL PLÂNI VE TÜRKİYE 
Maliye Bakanımız Sayın Halit Nazmi Keşmir, New – York Times muhabirine verdiği bir demeçte Türkiye’nin mali ve iktisadi durumunu realist bir görüşle açıklamıştır. Buna göre memleketimiz, bir kısmı umumi dünya şartlarına bağlı mali güçlüklerle karşı karşıyadır. Maliyemiz bilhassa döviz sıkıntısı yüzünden Amerikalılarca verilecek tarım, taşıt ve maden işletme teçhizat ve malzemesini dolarla karşılayacak durumda değildir. Bugün Türkiye, 1946 başlangıcına göre yüz beş küsur milyon daha eksik bir altın ve döviz stokuna maliktir ki bu miktar, eski mevcudun ancak yüzde elli sekizine tekabül etmektedir.

Çeşitli sebepler yüzünden – 1938 yılı bir tarafa bırakılırsa – 1930’dan beri ilk defa olarak Türkiye’nin tediye muvazenesi açıkla kapanmıştır. Üstelik Türkiye’nin yabancı döviz olarak dışardan alacaklı bulunduğu 190 küsur milyon dolar karşılığı matlûptan, büyük bir kısmı, İngiltere’nin aldığı karar yüzünden serbest dövize yani dolara İsviçre frangına tahvil edilemez bir duruma düşmüştür. 


Paris Konferansında İkinci Murahhas olarak Türkiye’yi temsil etmiş bulunan B. Ali Rıza Türel’in dün aynı konuda verdiği izahlar meseleyi diğer bir cepheden daha aydınlatmış bulunuyor.

Bu izahlara göre, 16’lar konferansının tediye muvazenesi komitesince hazırlanan rapor, 1948 – 51 yılları içinde memleketimizin tediye muvazenesi durumunu 615 milyon 100 bin dolar açık olarak tesbit etmiştir. Şu halde Avrupa kalkınmasına yardım edebilmemiz ve bu arada kendi kalkınmamız için ithaline mecbur olduğumuz eşya ve hizmetlerden dolayı dört sene içinde 613 milyon 100 bin dolarlık bir yardıma ihtiyacımız oluğu 16’lar kongre raporunda da kabul olunmuştur.


23 Ocak 900 gr ekmek 25 krş
24 Ocak Gaziantep’te elektriğin kwst’i 55 kuruştan 31 kuruşa indiriliyor
24 Ocak Adalet eski Bakanı ve 16’lar Konferansı’nda (Temmuz 1947)
Türkiye delegesi Ali Rıza Türel:

16’lar Konferans’ına verilen rakamlar doğrudur. Kabul edilen raporda durumumuz süt liman olarak gösterilmemiş, bilakis beş yılda 615.1 milyon Dolarlık yardıma ihtiyacımız olacağı açıkça belirtilmişti.
30 Ocak “Adana’daki Kayserililer”in bankası Akbank kuruluyor
2 Şubat Dışişleri Bakanı TBMM’de açıklama yapıyor: Kredi temini için
ümit kesilmemiş. Yardımın şekli hk henüz kesin karar yok.
2 Şubat VATAN’da bir haber: Türk köylüsü acı acı dert yandı:


Orta Anadolu açtır, sefalet içindedir. Bakımsızdır
3 Şubat Ucuzluk beklenirken kömür zamları yürülüğe giriyor
14 Şubat Marshall Planı, Kongre’den geri alınamadığından lehimize bir
değişiklik yapılamıyor. 615 milyon dolar talebimize karşı bir şey
alamıyoruz.
14 Şubat Amerikan Yol İnşaat Heyeti Başkanı Mr Hilts’in beyanatı:

Türkiye’de 12 500 km yol inşa edilecek. Evvela 800 kmlik İskenderun-Erzurum yolu yapılacak. Yeni inşa edilecek ve memleketin muhtelif yerlerini birbirine bağlayacak yollara “Devlet Yolları” ismi verilecek.

17 Şubat Çukurova’da sel büyük kayıplara neden oluyor – 40 bin hektar
21 Şubat Yabancı Sermayeli (ABD General Electric) şirketi ampul üretmek
üzere Bakanlar Kurulu’ndan izin alıyor. Yerli ortak Vehbi Koç
23 Şubat Truman’ın 100 milyon Dolarlık yardımının 90 milyon Dolarlık
bölümü askeri, 5 milyonu yol yapmı 5 milyonu da sanayi için.
25 Şubat Bursa’da sel felaketi
3 Mart Raman Dağı bölgesinde petrol belirtileri
14 Mart ABD Senatosu, bizim pay alamadığımız Marshall Planını
onaylıyor
19 Mart Türkiye ve Yunanistan’a ek askeri yardım (275 milyon Dolar)
Senato’da kabul ediliyor.
16 Nisan Türkiye, Avrupa İktisadi İşbirliği Konseyi’ne (OEEC) üye oluyor
20 Nisan Türkiye ile ABD arasında karayolu yapımı konusunda anlaşma
1 Mayıs Köylerde açlık – DP Genel Başkanı Bayar, Başbakan Hasan
Saka’ya çektiği bir telgrafta şunları belirtmiştir;

Tokat’ın Taşkova köylüleri bana aç olduklarını, içlerinde
açlıktan ölenler bulunduğunu söylediler

18 Haziran İkinci Saka Hükümeti’nin Programı’nda plan konusu

Tasarruf yolunda alacağımız tedbirlerin yaratacağı imkanlar ne olursa olsun, ekonomik kalkınmamızı bir an önce gerçekleştirmek için, dış krediye ihtiyacımız aşikardır. Bu yolda yapılan teşebbüsler müsbet neticelere ulaşmak üzeredir. Gerek dış kredilerin, gerek iç finansman imkanlarının müsaade edeceği nisbette, başlıca ziraati ve diğer ekonomik sahaları kavrıyan, muhtelif yıllara ayrılmış kalkınma planımız yakın bir zamanda tesbit edilmiş olacaktır.

19 Haziran Ticaret Bakanı Cemil Sait Barlas et işini ele aldı. Et Ltd Şti
kurulacağı söyleniyor
4 Temz Türkiye – ABD İktisadi Anlaşma imzalanıyor – 10 milyon Dolar
AID Türkiye Merkezi kuruluyor
Ereğli limanının inşaatı tahsisatsızlıktan tatil edildi.
5 Temz ULUS Gazetesi’nde ABD Dışişleri Bakanı Marshall’ın açıklaması
27 Temz Sağlık Bakanı verem hastalığı konusunda açıklama yapıyor:

Memlekette 2800 veremli hastanelere girmek için sıra beklemektedir. Faaliyetimizin hedefi ne yapıp yapıp bunları tecrit etmek ve cemiyeti veremin tahribatından kurtarmaktır. 

8 Ağus 22 500 kmlik Devlet Yolları Programı Hükümetçe kabul ediliyor
11 Ağus Şeker serbest bırakılıyor. Zam yok.
15 Ağus Türkiye ve Yunanistan’a 1949 yılında 385 Milyon Dolar ek yardım
26 Ağus Maliye Bakanı’nın mühim beyanatı:

Amerika’ya Dolar karşılığı olarak altın sattık. Bu Dolarları, yapacağımız mübayaalarda kullanacağız.
31 Ağus Şeker satışı serbest bırakılıyor. Ekonomi Bakanı Cavit Ekin zam
yapılmayacağını söylüyor.
18 Eylül Şekere % 60 zam. Üretim-Tüketim dengesi için
8 Ekim Türkiye Dünya Bankası’ndan 50 milyon Dolar borç istiyor (C 9.10)
30 Ekim Ankara Etimesut’da Uçak Motoru Fabrikası üretime geçiyor
11 Kasım Şeker hakkında gensoru veriliyor
20 Kasım ABD’den 5000 adet traktör ithal ediliyor
22 Kasım İkinci İktisat Kongresi (27 Kasım’a kadar)
27 Kasım Çatalağzı santralinde üretim başlıyor
4 Aralık CHP Hükümeti’nin 5 Yıllık Ziraat Programı
Bkz ULUS-Vatan-Cumhuriyet 5 ve 6 Aralık
28 Aralık Marshall Planı Avrupa Yöneticisi Averall Harriman’ın Basın
Toplantısında söyledikleri:

Türkiye’nin tabii kaynaklarının gelişmesi yalnız kendisi için değil, bütün Avrupa ve Amerika için de büyük önemi haizdir.
1948 ÖNEMLİ SİYASI OLAYLAR1 Ocak Genelkurmay Başkanı Org. Salih Omurtak’ın Yeni Yıl Mesajı:

Çok Sayın Cumhurbaşkanımız ve Yüce Başbuğumuz
Kara, Deniz ve Hava Ordularımızın komutan, subay ve eratı adına
yeni yıllarını en derin tazim ve itaatle kutlar, Büyük Şefimiz,
ordumuzun ve aziz Türk vatanının başı üstünde her zaman şan ve
şerefle ışık vermelerini Ulu Tanrı’dan dilerim.


1 Ocak Veremle Mücadele Haftası başlıyor. Bu konuda bir kısa köşeyazısı:

Rakamlar korkunçtur. Memlekette her yıl 40 bin vatandaş veremden ölüyor ... Verem süt ister, yumurta ister, et ister, tereyağı ister. Velhasıl bol gıda ve rahat ister ... vereme karşı vatandaşa huzur ve gıdayı nasıl temin edeceğiz? İnsan zaten bu kayıtsızlıkları gördükçe verem oluyor.
Yukarıdaki yazı 2 Ocak 1948 günü VATAN’da yayımlanmıştır.
Başlığı: TEK TİP EMEKLE Mİ?
3 Ocak Verem Kongresi açılıyor. Verem yatak sayısı 1948 yılında 1827 olacak. On yıl içinde de 5570 olacak - Bayındırlık Bakanı’nın demeci:

Anıt Kabir bir abide olacaktır. İnşaatta herhangi bir ihmal bahis mevzuu değildir.

16 Ocak ULUS Gazetesi’nin birinci sayfasında bir haber: CHP Genel İdare
Kurulu Üyesi Konya Milletvekili Muhsin Adil Binal ve Afyon
Milletvekili Ali Taşkapılı ilçe kongrelerinde hazır bulunmak üzere
Afyon’a gittiler.
19 Ocak CHP Genel Başkan Vekili Hilmi Uran:

Çok partili rejim bizim için milli bir davadır

28 Ocak Cinnah’a göre Pakistan’da Türkiye’ye karşı duyulan sevgi sonsuz
30 Ocak İstanbul Spor ve Sergi Sarayı’nın temeli atılıyor
Ghandi’nin katledilmesi
10 Şubat CHP Meclis grubu Kararı:

İlkokullarda ihtiyari bir şekilde din dersi okutulması, din alimleri yetiştirmek üzere üniversitede bir İslam Din Fakültesi (İslam İlahiyet Fakültesi) kurulması
10 Mart DP’de bölünmeler ve ihraçlar: 14 Milletvekili ihraç ediliyor. İki
yeni siyasi oluşum: Müstakil Demokratlar Grubu 10 Mayıs –
Millet Partisi 19 Temmuz
1 Mayıs Hürriyet gazetesi yayımlanmaya başlıyor
8 Haziran Hasan Saka istifa ediyor – 9 Haziran 2. Saka Hükümeti
18 Haziran 2. Saka hükümeti programı okunuyor ve güvenoyu alıyor
19 Temz Millet Partisi kuruluyor
3 Ağus Türk Serbest Güreş Milli Takımı Londra Olimpiyatlarında birinci
oluyor
14 Ağus Doğu Almanya Sovyet modeline göre Ruslaştırılıyor
15 Ağus Milli Kütüphane açılıyor
29 Ağus CHP’nin greve karşı olduğunu eski Çalışma bakanı Sadi Irmak
açıklıyor ve greve gerek yok mesajını veriyor.

Devletçi rejimlerde sınıflar ve onların menfaatleri arasında devletin adaletle hakemliği ve nazımlığı asıldır. Devletçiliğin en kuvvetli tarafı, kalabalık ve fakat maddeten zayıf sınıfları bu meyanda bilhassa işçi sınıfını korumak, onların refah ve mutluluğunu kanunları ile, murakabesi ile gerçekleştirmeğe çalışmaktır. 

1 Kasım Milli Eğitim Bakanlığı kararı:
İlkokullarda 15.2.1950’den itibaren gönüllü din dersi
10 Aralık Türkiye UNESCO üyesi oluyor ve İnsan Hakları Beyannamesini
imzalıyor
12 Aralık Moskova Radyosuna göre Ermeniler BM delegelerine muhtıra vererek Türk topraklarını istemişler. Cumhuriyet’in başlık ve yorumu:

Sovyetler, Ermeni ve Kürtleri kışkırtıyorlar

30 Aralık ABD Savunma Bakanı, komünist olmayan Avrupa memleketlerine
askeri yardımda bulunulması lüzumuna ehemmiyetle işaret etti.


1948 YILININ DIŞ OLAYLARI

30 Ocak Ghandi Yeni Delhi’de öldürülüyor
16 Nisan Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü (OEEC) kuruluyor
Türkiye Üye
14 Mayıs İsrail bağımsızlığını ilan ediyor
30 Haziran Berlin’e hava köprüsü ile yiyecek yardımı. Müttefik uçakları
Sovyet ablukasını uçak seferleri ile (hava köprüsü) kırıyorlar
9 Eylül Kuzey Kore bağımsızlığını ilan ediyor. Başkan kim Il Sung
11 Eylül Pakistan Devlet Başkanı Cinnah’ın vefatı
21 Ekim General MacArthur Kore’ye ulaşıyor
3 Kasım ABD’de başkanlık seçimini Truman kazanıyor
16 Kasım Truman, Berlin üzerindeki Sovyet ablukası kalkmadıkça Dört
Büyüklerin Berlin’de toplanmalarını kabul etmiyor
10 Aralık Vaşington’da yedi devlet temsilcileri Atlantik Paktı müzakerelerine
başlıyorlar. BM Meclisi İnsan Hakları Bildirgesi’ni kabul ediyor


1948 EKONOMİK GELİŞMELER

10 Ocak Ticaret Bakanının beyanına göre tütün karşılığı bütün malların ithali
serbest olacak
10 Ocak 20 bin ton şeker ithal edilecek. 1947 yılı tüketimi 147 bin ton.
Üretim ise 100 bin ton düzeyinde.
13 Ocak Hükümet “hayatı ucuzlatmak için” kanun tasarıları hazırlıyor
21 Ocak İnönü – ABD Büyüleçisi görüşmesinden sonra ABD’ye bir nota
verildiği ileri sürülüyor: Türkiye kalkınması için gerekli yatırım
mallarını peşin para ile ithal edecek durumda değil.
22 Ocak ULUS:

SANAYİ, MADEN VE ENERJİ PLÂNLARININ İNCELENMESİ SONA ERDİ

Dışardan da 450 milyonluk bir krediyi gerektiren bu programların uygulanması 5 ve
10 yıllık devrelere ayrıldı.

İzmir’de kurulması düşünülen kombinanın özel teşebbüslere devri imkânı aranacak

Bakanlar Kurulu, Sümerbank sanayii ile Etibank maden ve enerji plânları üzerindeki incelemelerini bitirmiştir. Neticede memleket ihtiyacını geniş ölçüde karşılamayı hedef tutan bu plânların uygulanması yolunda şu kararlar alınmıştır:

Sümerbank Genel Müdürlüğü tarafından tesbit edilen yüz doksan milyon liralık sanayi plânı ile ilgili olarak şimdiye kadar elli iki milyon liralık sipariş yapılmış ve bunun on bir buçuk milyonu ödenmiştir. Bu plânda ele alınan altmış yedi milyon liralık ağır sanayi tesisi daha ileri bir tarihte yapılacak anlaşmalar sonunda tatbik edilecektir.

Diğer taraftan İzmir’de kurulması düşünülen kombinanın özel teşebbüslere devri için imkânlar aranacaktır. Elde mevcut tekstil sanayiinin özel teşebbüslere devri meselesi hükümetçe sonradan incelenecektir.

Etibank için 190 milyon liralık bir program hazırlanmıştır. Bu programa giren işlerden Kozlu siyeji amenajmanı, liman ve iltisak hatları, 2 adet bölge lavuvari inşası, - ki bunlar 104,5 milyon liralık bir iştir - ayrıca Murgul bakır madeni tesisleri Çatalağzı bölge santrali, Çatalağzı – Karabük enerji nakil hattı için başlanmış işlere devam edilecektir.

Kömür davası üzerinde hassasiyetle durulmuştur. Ancak Ereğli kömür havzası amenajmanının geri kalan iki yüz elli milyon liralık kısmı ile Garp linyitlerinin amenajmanı için gereken kırk bir milyon ve Çağlayık, Tunçbilek santrallerine ait seksen beş milyon liralık plânlar dışardan sağlanacak kredilerle başarılacaktır. Bununla beraber Kırıkkale – Ankara enerji nakil hattının şimdiden tesisi derpiş edilmiştir. Plânda yer alan Divriği şark kromları ve Ergani bakır İşletmeleri için gerekli tesislerin tamamlanmasına devam olunacak ve Etibank bunları kendi kaynakları ile yapacaktır.

Bütün bu işlerin istenildiği gibi uygulanabilmesini sağlayacak bir sıra tedbirler de düşünülmüş ve bu hususlarda Bakanlıklara önemli görevler verilmiştir.


23 Ocak ULUS:

MALİYE BAKANI’NIN DEMECİ
New York Times muhabirine verdiği bir mülâkatta Maliye Bakanı B. Halid Nazmi Keşmir bu nokta üzerinde bilhassa durmuş ve Türkiye’nin mali durumu hakkında izahai malûmat vermiştir.
Bakan demiştir ki:

“... 1946 başlangıcında Türkiye’nin 241 276 000 dolar olarak tahmin edilen bir altın stoku ve altına tahvili kabil
10 517 000 dolar kıymetinde dövizi mevcuttu. 1947 bidayetinde bu rakamlar sırasıyla 237 180 000 ve 2 042 000 dolara düşmüştür.

“Halen Türkiye’nin 170 118 000 dolar kıymetinde bir altın stoku ve 705 000 Dolarlık tahvili kabil dövizi vardır. Bu rakamlardan mart ayından evvel Federal Reserve Bank’a tediyesi gereken 20 milyon dolar veMilletlerarası Para Sermayesi Teşkilâtı’na (IMF) verilmesi lâzım gelen 5 milyon doları tenzil etmek lâzım geliyor. Böylelikle Türkiye’nin şimdiki para mevcudu altın ve kuvvetli döviz olarak
145 823 000 Dolara inmiş oluyor.”
23 Ocak Maliye Bakanı Keşmir, Vatan Gazetesi’ne verdiği demeçte Paris
Konferası’nda (Temmuz 1947) Türkiye ekonomisi hk verilen
bilgilerin aceleye getirildiğini teslim ediyor. Bkz Bakan’ın 25 Ocak
tarihli ULUS Gazetesi’nde yayımlanan açıklamaları: 

MARSHALL PLÂNI VE TÜRKİYE 
Maliye Bakanımız Sayın Halit Nazmi Keşmir, New – York Times muhabirine verdiği bir demeçte Türkiye’nin mali ve iktisadi durumunu realist bir görüşle açıklamıştır. Buna göre memleketimiz, bir kısmı umumi dünya şartlarına bağlı mali güçlüklerle karşı karşıyadır. Maliyemiz bilhassa döviz sıkıntısı yüzünden Amerikalılarca verilecek tarım, taşıt ve maden işletme teçhizat ve malzemesini dolarla karşılayacak durumda değildir. Bugün Türkiye, 1946 başlangıcına göre yüz beş küsur milyon daha eksik bir altın ve döviz stokuna maliktir ki bu miktar, eski mevcudun ancak yüzde elli sekizine tekabül etmektedir.

Çeşitli sebepler yüzünden – 1938 yılı bir tarafa bırakılırsa – 1930’dan beri ilk defa olarak Türkiye’nin tediye muvazenesi açıkla kapanmıştır. Üstelik Türkiye’nin yabancı döviz olarak dışardan alacaklı bulunduğu 190 küsur milyon dolar karşılığı matlûptan, büyük bir kısmı, İngiltere’nin aldığı karar yüzünden serbest dövize yani dolara İsviçre frangına tahvil edilemez bir duruma düşmüştür. 


Paris Konferansında İkinci Murahhas olarak Türkiye’yi temsil etmiş bulunan B. Ali Rıza Türel’in dün aynı konuda verdiği izahlar meseleyi diğer bir cepheden daha aydınlatmış bulunuyor.

Bu izahlara göre, 16’lar konferansının tediye muvazenesi komitesince hazırlanan rapor, 1948 – 51 yılları içinde memleketimizin tediye muvazenesi durumunu 615 milyon 100 bin dolar açık olarak tesbit etmiştir. Şu halde Avrupa kalkınmasına yardım edebilmemiz ve bu arada kendi kalkınmamız için ithaline mecbur olduğumuz eşya ve hizmetlerden dolayı dört sene içinde 613 milyon 100 bin dolarlık bir yardıma ihtiyacımız oluğu 16’lar kongre raporunda da kabul olunmuştur.


23 Ocak 900 gr ekmek 25 krş
24 Ocak Gaziantep’te elektriğin kwst’i 55 kuruştan 31 kuruşa indiriliyor
24 Ocak Adalet eski Bakanı ve 16’lar Konferansı’nda (Temmuz 1947)
Türkiye delegesi Ali Rıza Türel:

16’lar Konferans’ına verilen rakamlar doğrudur. Kabul edilen raporda durumumuz süt liman olarak gösterilmemiş, bilakis beş yılda 615.1 milyon Dolarlık yardıma ihtiyacımız olacağı açıkça belirtilmişti.
30 Ocak “Adana’daki Kayserililer”in bankası Akbank kuruluyor
2 Şubat Dışişleri Bakanı TBMM’de açıklama yapıyor: Kredi temini için
ümit kesilmemiş. Yardımın şekli hk henüz kesin karar yok.
2 Şubat VATAN’da bir haber: Türk köylüsü acı acı dert yandı:


Orta Anadolu açtır, sefalet içindedir. Bakımsızdır
3 Şubat Ucuzluk beklenirken kömür zamları yürülüğe giriyor
14 Şubat Marshall Planı, Kongre’den geri alınamadığından lehimize bir
değişiklik yapılamıyor. 615 milyon dolar talebimize karşı bir şey
alamıyoruz.
14 Şubat Amerikan Yol İnşaat Heyeti Başkanı Mr Hilts’in beyanatı:

Türkiye’de 12 500 km yol inşa edilecek. Evvela 800 kmlik İskenderun-Erzurum yolu yapılacak. Yeni inşa edilecek ve memleketin muhtelif yerlerini birbirine bağlayacak yollara “Devlet Yolları” ismi verilecek.

17 Şubat Çukurova’da sel büyük kayıplara neden oluyor – 40 bin hektar
21 Şubat Yabancı Sermayeli (ABD General Electric) şirketi ampul üretmek
üzere Bakanlar Kurulu’ndan izin alıyor. Yerli ortak Vehbi Koç
23 Şubat Truman’ın 100 milyon Dolarlık yardımının 90 milyon Dolarlık
bölümü askeri, 5 milyonu yol yapmı 5 milyonu da sanayi için.
25 Şubat Bursa’da sel felaketi
3 Mart Raman Dağı bölgesinde petrol belirtileri
14 Mart ABD Senatosu, bizim pay alamadığımız Marshall Planını
onaylıyor
19 Mart Türkiye ve Yunanistan’a ek askeri yardım (275 milyon Dolar)
Senato’da kabul ediliyor.
16 Nisan Türkiye, Avrupa İktisadi İşbirliği Konseyi’ne (OEEC) üye oluyor
20 Nisan Türkiye ile ABD arasında karayolu yapımı konusunda anlaşma
1 Mayıs Köylerde açlık – DP Genel Başkanı Bayar, Başbakan Hasan
Saka’ya çektiği bir telgrafta şunları belirtmiştir;

Tokat’ın Taşkova köylüleri bana aç olduklarını, içlerinde
açlıktan ölenler bulunduğunu söylediler

18 Haziran İkinci Saka Hükümeti’nin Programı’nda plan konusu

Tasarruf yolunda alacağımız tedbirlerin yaratacağı imkanlar ne olursa olsun, ekonomik kalkınmamızı bir an önce gerçekleştirmek için, dış krediye ihtiyacımız aşikardır. Bu yolda yapılan teşebbüsler müsbet neticelere ulaşmak üzeredir. Gerek dış kredilerin, gerek iç finansman imkanlarının müsaade edeceği nisbette, başlıca ziraati ve diğer ekonomik sahaları kavrıyan, muhtelif yıllara ayrılmış kalkınma planımız yakın bir zamanda tesbit edilmiş olacaktır.

19 Haziran Ticaret Bakanı Cemil Sait Barlas et işini ele aldı. Et Ltd Şti
kurulacağı söyleniyor
4 Temz Türkiye – ABD İktisadi Anlaşma imzalanıyor – 10 milyon Dolar
AID Türkiye Merkezi kuruluyor
Ereğli limanının inşaatı tahsisatsızlıktan tatil edildi.
5 Temz ULUS Gazetesi’nde ABD Dışişleri Bakanı Marshall’ın açıklaması
27 Temz Sağlık Bakanı verem hastalığı konusunda açıklama yapıyor:

Memlekette 2800 veremli hastanelere girmek için sıra beklemektedir. Faaliyetimizin hedefi ne yapıp yapıp bunları tecrit etmek ve cemiyeti veremin tahribatından kurtarmaktır. 

8 Ağus 22 500 kmlik Devlet Yolları Programı Hükümetçe kabul ediliyor
11 Ağus Şeker serbest bırakılıyor. Zam yok.
15 Ağus Türkiye ve Yunanistan’a 1949 yılında 385 Milyon Dolar ek yardım
26 Ağus Maliye Bakanı’nın mühim beyanatı:

Amerika’ya Dolar karşılığı olarak altın sattık. Bu Dolarları, yapacağımız mübayaalarda kullanacağız.
31 Ağus Şeker satışı serbest bırakılıyor. Ekonomi Bakanı Cavit Ekin zam
yapılmayacağını söylüyor.
18 Eylül Şekere % 60 zam. Üretim-Tüketim dengesi için
8 Ekim Türkiye Dünya Bankası’ndan 50 milyon Dolar borç istiyor (C 9.10)
30 Ekim Ankara Etimesut’da Uçak Motoru Fabrikası üretime geçiyor
11 Kasım Şeker hakkında gensoru veriliyor
20 Kasım ABD’den 5000 adet traktör ithal ediliyor
22 Kasım İkinci İktisat Kongresi (27 Kasım’a kadar)
27 Kasım Çatalağzı santralinde üretim başlıyor
4 Aralık CHP Hükümeti’nin 5 Yıllık Ziraat Programı
Bkz ULUS-Vatan-Cumhuriyet 5 ve 6 Aralık
28 Aralık Marshall Planı Avrupa Yöneticisi Averall Harriman’ın Basın
Toplantısında söyledikleri:

Türkiye’nin tabii kaynaklarının gelişmesi yalnız kendisi için değil, bütün Avrupa ve Amerika için de büyük önemi haizdir.

1949 ÖNEMLİ SİYASİ OLAYLAR

14 Ocak Hasan Saka Hükümeti’nin “bazı sorunlar nedeniyle” istifası
18 Ocak 1949 tarihli ULUS gazetesinde istifanın nedeni hk:

Hasan Saka kabinesini çekilmeye zorlayan sebeplerin başında mali güçlüklerin yer almış bulunduğu kimsenin meçhulü değildir.
15 Ocak İmam Hatip kursları açılıyor
16 Ocak Şemsettin Günaltay Hükümeti kuruluyor (12)
24 Ocak Hükümet TBMM’de programını okuyarak güven oyu alıyor
30 Ocak Bayar ve laisizm (Alıntı)
1 Şubat Din dersleri hk genelge
16 Şubat İlkokullarda (4. ve 5. sınıflarda) din dersleri başlıyor
24 Şubat Ezan hk Basın
28 Mart Türkiye İsrail’i tanıyor
3 Nisan Laisizm
4 Nisan NATO kuruluyor (ABD-İngiltere-Fransa + 9 Ülke)
11 Nisan Veremle Savaş (kke)
29 Nisan Laisizm
5 Mayıs Avrupa Konseyi statüsü
4 Haziran İlahiyet Fakültesi hk (kke)
8 Haziran Başbakan Günaltay’ın din konusunda TBMM’de yaptığı açıklama:

İlk mekteplerde din dersleri okutturmaya başlayan Hükümetin başkanıyım. Bu memlekette Müslümanlara namazlarını öğretmek, ölülerini yıkamak için imam-hatip kursları açan bir Hükümetin başkanıyım. Bu memlekette, Müslümanlığın yüksek esaslarını öğretmek için İlahiyat Fakültesi açan bir Hükümetin başkanıyım... Bana kimse “Müslümanlığa kasteden adam” diye hitap edemez. Ben bilerek inanan bir Müslümanım.8 Haziran Salih Omurtak istifa ediyor, Abdurrahman Nafiz Gürman
Genelkurmay Başkanı oluyor
5 Temz Müstakil Demokratlar, Millet Partisi’ne katılıyorlar

19 Kasım İstanbul Radyosu yayıma başlıyor
23 Eylül SSCB’nin atom bombası olduğu anlaşılıyor Türkiye’nin jeopolitik
önemi artıyor
22 Ekim İmam Hatip imtihan sonuçları ULUS 23.10
(12) Bkz. Ek -1

1949 YILININ DIŞ OLAYLARI
1 Şubat Macaristan Halk Cumhuriyeti ilan ediliyor
20 Şubat Norveç NATO’ya katılma kararı alıyor
4 Mart SSCB’de nöbet değişimi: Molotov yerine Vişinsky
18 Mart NATO kuruluyor
25 Mart Danimarka NATO’ya katılma kararı alıyor
4 Nisan 12 Ülke Vaşington’da NATO anlaşmasını imzalıyorlar
18 Nisan İrlanda Cumhuriyeti (Dublin) ilan ediliyor
5 Mayıs AVRUPA Konseyi’ni kuran anlaşmayı 10 devlet imzalıyor
6 Mayıs Federal Almanya anayasası onaylanıyor
15 Mayıs İsrail, BM üyesi oluyor
İngiltere, İrlanda Cumhuriyeti’ni tanıyor
12 Mayıs Berlin’deki Sovyet ablukası kaldırılıyor
23 Mayıs Federal Almanya Cumhuriyeti ilan ediliyor
8 Ağus Avrupa konseyi Strasbourg’da ilk toplantısını yapıyorlar
14 Ağus Yunanistan’da komünist (Markos) ayaklanma bastırılıyor
Federal Almanya’da seçimleri Hristiyan Demokratlar
Kazanıyorlar - Adenauer başbakan
23 Eylül SSCB’nin atom bombası patlattığı ilan ediliyor
30 Eylül Mao Çin Halk Cumhuriyeti’nin başkanı seçiliyor
12 Ekim Alman Demokratik Cumhuriyeti (Doğu Almanya) ilan
ediliyor


1949 EKONOMİK GELİŞMELER
24 Ocak Günaltay Hükümeti’nin Programı’nda “Plan, kalkınma ve denk
bütçe” kavramları:

Hükümet memleket iaşesini karşılamak, milli endüstriye gerekli ham maddeleri sağlamak, döviz kaynaklarımızı kuvvetlendirmek ve iktisadi kalkınmamızın temelini teşkil etmek ve istihsali arttırmak üzereziraatimizi beş yıllık bir gelişme proğramına bağlayacaktır...

...ABD ... yardım hareketinden gereği gibi faydalanabilmeye azami derecede dikkat göstermek kararındayız. Hükümetiniz, bu yardımı kalkınma ve istihsali çoğaltma işlerinde başlıca destek saymaktadır...

İstikrarlı bir ekonomi düzeninin ve sağlam bir mali politikanın her şeyden evvel bütçe muvazenesine dayanacağına inanıyoruz... 

30 Ocak Hükümetin açıklaması: Bir devlet planı hazırlanacak. Başbakanlığa
bağlı bir plan dairesi kurulacak. Başbakanın başkanlığında bir
komite kuruluyor. Amerikalı uzmanlar planlama örgütünü kurmak
için Türk teknisyenleri eğitecekler. Bakanlıkların kalkınmaya ilişkin
tasarıları bu örgüte verilecek. Bu örgüt kalkınma planını düzenleye-
cek. Bkz Cumhuriyet 31.1 ve 1.2. Son Telgraf Gazetesinde
Başyazar CHP Siirt Milletvekili Etem İzzet Benice bu konuda
şunları yazmıştır:

Sayın Şemsettin Günaltay kabinesi, program beyannamesindeki işleri birer birer tatbik mevkiine intikal ettirmeğe başlamıştır. Bu arada, Başbakanlığa bağlı bir plan daire veya komisyon nüvesinin işe fiilen başlamış bulunması, üzerinde hakkile durulmaya değer müsbet bir hadisedir.

Devlet ve kalkınma işlerimizi umumiyetle bir plana bağlamak ötenden beri davamız olmuştur. Bu hususta hatta geç kaldığımız muhakkaktır. Bununla beraber Sayın Günaltay ve Kabinesinin devamlı ve enerjik anlayışlı ve modern bir zihniyetle işe sarılmış bulunması zaman kaybını ve geçliği (“gecikmeyi” kastediyor) telafi edebilmek yolunda bir büyük ümit kaynağıdır...

Plan dairesi, yerli ve ecnebi mütehasıslar ne düşünecek, umumi planı nasıltanzim edecek ve madde kaynaklarını ne gibi Devlet gelirlerine bağlıyacaklar, tabii bunu hazırlıklar sonunda görüp öğreneceğiz. Ancak, memleketin her bakımdan muhtaç olduğu inkişaf ve ümran göz önüne getirilirse Türkiye’yi kısa zamanla teknikde, sanayi ve ziraatte, ulaştırmada, bayındırlık ve umumi kültürde muasır ve örnek memleketler haline getirebilmenin pek de kolay olmayacağı, büyük emek, büyük para, büyük bilgi ve tükenmez bir enerji isteyeceği aşikardır.

Bunun içindir ki ... milli tarih Günaltay ve Kabinesinin bu eserini (başarılı bir kalkınma planı ve kalkınma, kastediliyor) daima takdir ile anmak fırsatını kazanacaktır.

Bu sayede, memleketin merhale merhale tamamlanmak üzere sistemli bir şekilde ve kısa zamanda her alanda büyük kalkınma eserleri kazanacağına ve bu başarıların ferdi teşebbüsleri de geniş ölçüde geliştirip destekleyeceğine inanıyoruz. (Bu konudaki gelişmeler hakkında bkz ULUS 14 Mart 1950)

17 Şubat ABD’de Thornburg’un Raporu kitap halinde yayımlanıyor. Türkçe-
ye iki ayrı ve farklı çevirisi yapılıyor.
28 Şubat Dünya Bankası heyeti Türkiye’de. 50 milyon Dolar kredi talebini
inceleyecek
10 Mart Namık Zeki Aral devlet borçlarını açıklıyor: ULUS
31 Aralık 1948 itibarı ile toplam 2 037 milyon lira
İç borçlar: 780 milyon lira
Dış borçlar: 1 milyar 257 milyon lira
31 Mayıs 1939’da toplam devlet borcu 557 milyon lira
26 Nisan Cemil Sait Barlas’ın pahalılık hk demeci
20 Mayıs Filyos Ateş Tuğla fabrikasında üretim başlıyor
3 Mayıs Bütçe açığını kapatmak için yeni iç borçlanma 120 milyon lira

13 Mayıs Başbakan GÜNALTAY’ın Basın Toplantısı:

Diğer bir suale de Başbakan devlet işlerini planlaştırmak yoluna gidileceğini ve bunun için de Amerika’dan bir takım mütehassıslar (uzmanlar) istendiğini izah ederek demiştir ki:

Amerikalılar en kıymetli adamlarını gönderiyorlar. Ücretlerini de Marshall Planı’ndan vereceklerdir. Bu planı kurduracağım. Böyle bir plan olmayınca hiçbir şey yapılmaz. Her şeyin planlaşmış olması lazımdır...


Ayın Tarihi Sayı 186 sh 50 Başbakan bu toplantıda ayrıca karayollarının 9 yıllık programını da açıklamıştır.

2 Temz 1949 Buğday ürünü 2 500 bin ton. 1948 4 900 bin ton idi.
6 Temz Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğü hk (kke)
7 Temz Nurullah Esat Sümer istifa ediyor. Yerine Cemil Sait Barlas
atanıyor - İstifa nedeni: kamu fabrikalarının “ademi
merkezileştirilmesi”
CHP’nin ekonomi politikasında devletçilik konusunda gelişmeler.
Katı devletçilikten uzaklaşmanın başlangıcı
22 Temz General Electric (ABD) – Koç ortaklığı İstanbul’da Türkiye’nin ilk
elektrik ampul fabrikasının temelini atıyor
16 Ağus Erzurum et kombinasının temeli atılıyor
12 Eylül IMF Heyeti olumlu rapor veriyor. Türkiye kredi alabilecek
19 Eylül Başbakan yardımcısı Nihat Erim:

Eğer, bir dış felakete uğramazsak, ben memleketin yakın geleceği için çok ümitliyim. Yakın gelecekte Türkiye küçük bir Amerika haline gelecektir. 

24 Ekim DP, grevden yana
6 Kasım Günaltay tarımsal ve kalkınma planı hk alıntı Basın 7 ve 8.11
28 Kasım Başkan Truman’ın Türkiye Raporu 100 milyon Dolar

23 Kasım Devlet Bakanı Cemil Sait BARLAS’ın Basın Toplantısı:

Marshall Planı’ndan gördüğümüz yardımı muhtelif bakanlıklara yatırıyor ve bittabi bu bakanlıkların mezkur kredileri nerelere plase ettiklerini ve kısmi de olsa ne gibi neticeler alındığını anlamak üzere bakanlıklar temsilcileriyle sık sık temaslarda bulunuyoruz...

Bildiğiniz gibi kati mahiyet taşıyan bir 5 yıllık planımız vardır. Bu plana göre muhtelif bakanlıklara ve dairelere muayyen meblağ tahsis edilmiştir.
Ayın Tarihi’nin (193 sh 87) Basın Toplantısı hk A.A. haberinde şu bilgi vardır:

Devlet Bakanı bundan sonra bütçe müzakeresinin esnasında bir yanlış anlama olduğunu söyleyerek hükümetin yeni fabrika kurmak politikası takip etmediğini, sadece eldeki işleri bitirmek için uğraştığını ve bunun parti programındaki esaslar dahilinde yürütüldüğünü, yeni iş olarak balıkçılık ve et konularının ele alındığını, bunların ise Doğu kalkınmasına ekonomik bakımdan büyük hizmetleri olacağını açıklamış ve demiştir ki:

“Bize hem fabrika yapmayınız, liberal olunuz, diyorlar, hem de niçin fabrika yapmıyorsunuz diye soruyorlar. Bence bu işlerde vazıh (açık) olmak lazımdır” 
13 Aralık CHP Meclis Grubu köylerde açlık konusunu görüşüyor. Nihat Erim, Dünya bankası uzmanlarından bir grup tarafından kalkınma planı için hazırlanmış olan ilk araştırmalara ait bilgileri gruba açıkladı. Plan iki yılda tamamlanacak. Bkz Cumhuriyet ve ULUS 14.12
13 Aralık Sedat Simavi: İstanbul köprüsü
28 Aralık Ankara-Konya yolu asfaltlanması tamamlanıyor 260 km
1949 ÖNEMLİ SİYASİ OLAYLAR

14 Ocak Hasan Saka Hükümeti’nin “bazı sorunlar nedeniyle” istifası
18 Ocak 1949 tarihli ULUS gazetesinde istifanın nedeni hk:

Hasan Saka kabinesini çekilmeye zorlayan sebeplerin başında mali güçlüklerin yer almış bulunduğu kimsenin meçhulü değildir.
15 Ocak İmam Hatip kursları açılıyor
16 Ocak Şemsettin Günaltay Hükümeti kuruluyor (12)
24 Ocak Hükümet TBMM’de programını okuyarak güven oyu alıyor
30 Ocak Bayar ve laisizm (Alıntı)
1 Şubat Din dersleri hk genelge
16 Şubat İlkokullarda (4. ve 5. sınıflarda) din dersleri başlıyor
24 Şubat Ezan hk Basın
28 Mart Türkiye İsrail’i tanıyor
3 Nisan Laisizm
4 Nisan NATO kuruluyor (ABD-İngiltere-Fransa + 9 Ülke)
11 Nisan Veremle Savaş (kke)
29 Nisan Laisizm
5 Mayıs Avrupa Konseyi statüsü
4 Haziran İlahiyet Fakültesi hk (kke)
8 Haziran Başbakan Günaltay’ın din konusunda TBMM’de yaptığı açıklama:

İlk mekteplerde din dersleri okutturmaya başlayan Hükümetin başkanıyım. Bu memlekette Müslümanlara namazlarını öğretmek, ölülerini yıkamak için imam-hatip kursları açan bir Hükümetin başkanıyım. Bu memlekette, Müslümanlığın yüksek esaslarını öğretmek için İlahiyat Fakültesi açan bir Hükümetin başkanıyım... Bana kimse “Müslümanlığa kasteden adam” diye hitap edemez. Ben bilerek inanan bir Müslümanım.8 Haziran Salih Omurtak istifa ediyor, Abdurrahman Nafiz Gürman
Genelkurmay Başkanı oluyor
5 Temz Müstakil Demokratlar, Millet Partisi’ne katılıyorlar

19 Kasım İstanbul Radyosu yayıma başlıyor
23 Eylül SSCB’nin atom bombası olduğu anlaşılıyor Türkiye’nin jeopolitik
önemi artıyor
22 Ekim İmam Hatip imtihan sonuçları ULUS 23.10
(12) Bkz. Ek -1

1949 YILININ DIŞ OLAYLARI
1 Şubat Macaristan Halk Cumhuriyeti ilan ediliyor
20 Şubat Norveç NATO’ya katılma kararı alıyor
4 Mart SSCB’de nöbet değişimi: Molotov yerine Vişinsky
18 Mart NATO kuruluyor
25 Mart Danimarka NATO’ya katılma kararı alıyor
4 Nisan 12 Ülke Vaşington’da NATO anlaşmasını imzalıyorlar
18 Nisan İrlanda Cumhuriyeti (Dublin) ilan ediliyor
5 Mayıs AVRUPA Konseyi’ni kuran anlaşmayı 10 devlet imzalıyor
6 Mayıs Federal Almanya anayasası onaylanıyor
15 Mayıs İsrail, BM üyesi oluyor
İngiltere, İrlanda Cumhuriyeti’ni tanıyor
12 Mayıs Berlin’deki Sovyet ablukası kaldırılıyor
23 Mayıs Federal Almanya Cumhuriyeti ilan ediliyor
8 Ağus Avrupa konseyi Strasbourg’da ilk toplantısını yapıyorlar
14 Ağus Yunanistan’da komünist (Markos) ayaklanma bastırılıyor
Federal Almanya’da seçimleri Hristiyan Demokratlar
Kazanıyorlar - Adenauer başbakan
23 Eylül SSCB’nin atom bombası patlattığı ilan ediliyor
30 Eylül Mao Çin Halk Cumhuriyeti’nin başkanı seçiliyor
12 Ekim Alman Demokratik Cumhuriyeti (Doğu Almanya) ilan
ediliyor


1949 EKONOMİK GELİŞMELER
24 Ocak Günaltay Hükümeti’nin Programı’nda “Plan, kalkınma ve denk
bütçe” kavramları:

Hükümet memleket iaşesini karşılamak, milli endüstriye gerekli ham maddeleri sağlamak, döviz kaynaklarımızı kuvvetlendirmek ve iktisadi kalkınmamızın temelini teşkil etmek ve istihsali arttırmak üzereziraatimizi beş yıllık bir gelişme proğramına bağlayacaktır...

...ABD ... yardım hareketinden gereği gibi faydalanabilmeye azami derecede dikkat göstermek kararındayız. Hükümetiniz, bu yardımı kalkınma ve istihsali çoğaltma işlerinde başlıca destek saymaktadır...

İstikrarlı bir ekonomi düzeninin ve sağlam bir mali politikanın her şeyden evvel bütçe muvazenesine dayanacağına inanıyoruz... 

30 Ocak Hükümetin açıklaması: Bir devlet planı hazırlanacak. Başbakanlığa
bağlı bir plan dairesi kurulacak. Başbakanın başkanlığında bir
komite kuruluyor. Amerikalı uzmanlar planlama örgütünü kurmak
için Türk teknisyenleri eğitecekler. Bakanlıkların kalkınmaya ilişkin
tasarıları bu örgüte verilecek. Bu örgüt kalkınma planını düzenleye-
cek. Bkz Cumhuriyet 31.1 ve 1.2. Son Telgraf Gazetesinde
Başyazar CHP Siirt Milletvekili Etem İzzet Benice bu konuda
şunları yazmıştır:

Sayın Şemsettin Günaltay kabinesi, program beyannamesindeki işleri birer birer tatbik mevkiine intikal ettirmeğe başlamıştır. Bu arada, Başbakanlığa bağlı bir plan daire veya komisyon nüvesinin işe fiilen başlamış bulunması, üzerinde hakkile durulmaya değer müsbet bir hadisedir.

Devlet ve kalkınma işlerimizi umumiyetle bir plana bağlamak ötenden beri davamız olmuştur. Bu hususta hatta geç kaldığımız muhakkaktır. Bununla beraber Sayın Günaltay ve Kabinesinin devamlı ve enerjik anlayışlı ve modern bir zihniyetle işe sarılmış bulunması zaman kaybını ve geçliği (“gecikmeyi” kastediyor) telafi edebilmek yolunda bir büyük ümit kaynağıdır...

Plan dairesi, yerli ve ecnebi mütehasıslar ne düşünecek, umumi planı nasıltanzim edecek ve madde kaynaklarını ne gibi Devlet gelirlerine bağlıyacaklar, tabii bunu hazırlıklar sonunda görüp öğreneceğiz. Ancak, memleketin her bakımdan muhtaç olduğu inkişaf ve ümran göz önüne getirilirse Türkiye’yi kısa zamanla teknikde, sanayi ve ziraatte, ulaştırmada, bayındırlık ve umumi kültürde muasır ve örnek memleketler haline getirebilmenin pek de kolay olmayacağı, büyük emek, büyük para, büyük bilgi ve tükenmez bir enerji isteyeceği aşikardır.

Bunun içindir ki ... milli tarih Günaltay ve Kabinesinin bu eserini (başarılı bir kalkınma planı ve kalkınma, kastediliyor) daima takdir ile anmak fırsatını kazanacaktır.

Bu sayede, memleketin merhale merhale tamamlanmak üzere sistemli bir şekilde ve kısa zamanda her alanda büyük kalkınma eserleri kazanacağına ve bu başarıların ferdi teşebbüsleri de geniş ölçüde geliştirip destekleyeceğine inanıyoruz. (Bu konudaki gelişmeler hakkında bkz ULUS 14 Mart 1950)

17 Şubat ABD’de Thornburg’un Raporu kitap halinde yayımlanıyor. Türkçe-
ye iki ayrı ve farklı çevirisi yapılıyor.
28 Şubat Dünya Bankası heyeti Türkiye’de. 50 milyon Dolar kredi talebini
inceleyecek
10 Mart Namık Zeki Aral devlet borçlarını açıklıyor: ULUS
31 Aralık 1948 itibarı ile toplam 2 037 milyon lira
İç borçlar: 780 milyon lira
Dış borçlar: 1 milyar 257 milyon lira
31 Mayıs 1939’da toplam devlet borcu 557 milyon lira
26 Nisan Cemil Sait Barlas’ın pahalılık hk demeci
20 Mayıs Filyos Ateş Tuğla fabrikasında üretim başlıyor
3 Mayıs Bütçe açığını kapatmak için yeni iç borçlanma 120 milyon lira

13 Mayıs Başbakan GÜNALTAY’ın Basın Toplantısı:

Diğer bir suale de Başbakan devlet işlerini planlaştırmak yoluna gidileceğini ve bunun için de Amerika’dan bir takım mütehassıslar (uzmanlar) istendiğini izah ederek demiştir ki:

Amerikalılar en kıymetli adamlarını gönderiyorlar. Ücretlerini de Marshall Planı’ndan vereceklerdir. Bu planı kurduracağım. Böyle bir plan olmayınca hiçbir şey yapılmaz. Her şeyin planlaşmış olması lazımdır...


Ayın Tarihi Sayı 186 sh 50 Başbakan bu toplantıda ayrıca karayollarının 9 yıllık programını da açıklamıştır.

2 Temz 1949 Buğday ürünü 2 500 bin ton. 1948 4 900 bin ton idi.
6 Temz Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğü hk (kke)
7 Temz Nurullah Esat Sümer istifa ediyor. Yerine Cemil Sait Barlas
atanıyor - İstifa nedeni: kamu fabrikalarının “ademi
merkezileştirilmesi”
CHP’nin ekonomi politikasında devletçilik konusunda gelişmeler.
Katı devletçilikten uzaklaşmanın başlangıcı
22 Temz General Electric (ABD) – Koç ortaklığı İstanbul’da Türkiye’nin ilk
elektrik ampul fabrikasının temelini atıyor
16 Ağus Erzurum et kombinasının temeli atılıyor
12 Eylül IMF Heyeti olumlu rapor veriyor. Türkiye kredi alabilecek
19 Eylül Başbakan yardımcısı Nihat Erim:

Eğer, bir dış felakete uğramazsak, ben memleketin yakın geleceği için çok ümitliyim. Yakın gelecekte Türkiye küçük bir Amerika haline gelecektir. 

24 Ekim DP, grevden yana
6 Kasım Günaltay tarımsal ve kalkınma planı hk alıntı Basın 7 ve 8.11
28 Kasım Başkan Truman’ın Türkiye Raporu 100 milyon Dolar

23 Kasım Devlet Bakanı Cemil Sait BARLAS’ın Basın Toplantısı:

Marshall Planı’ndan gördüğümüz yardımı muhtelif bakanlıklara yatırıyor ve bittabi bu bakanlıkların mezkur kredileri nerelere plase ettiklerini ve kısmi de olsa ne gibi neticeler alındığını anlamak üzere bakanlıklar temsilcileriyle sık sık temaslarda bulunuyoruz...

Bildiğiniz gibi kati mahiyet taşıyan bir 5 yıllık planımız vardır. Bu plana göre muhtelif bakanlıklara ve dairelere muayyen meblağ tahsis edilmiştir.
Ayın Tarihi’nin (193 sh 87) Basın Toplantısı hk A.A. haberinde şu bilgi vardır:

Devlet Bakanı bundan sonra bütçe müzakeresinin esnasında bir yanlış anlama olduğunu söyleyerek hükümetin yeni fabrika kurmak politikası takip etmediğini, sadece eldeki işleri bitirmek için uğraştığını ve bunun parti programındaki esaslar dahilinde yürütüldüğünü, yeni iş olarak balıkçılık ve et konularının ele alındığını, bunların ise Doğu kalkınmasına ekonomik bakımdan büyük hizmetleri olacağını açıklamış ve demiştir ki:

“Bize hem fabrika yapmayınız, liberal olunuz, diyorlar, hem de niçin fabrika yapmıyorsunuz diye soruyorlar. Bence bu işlerde vazıh (açık) olmak lazımdır” 
13 Aralık CHP Meclis Grubu köylerde açlık konusunu görüşüyor. Nihat Erim, Dünya bankası uzmanlarından bir grup tarafından kalkınma planı için hazırlanmış olan ilk araştırmalara ait bilgileri gruba açıkladı. Plan iki yılda tamamlanacak. Bkz Cumhuriyet ve ULUS 14.12
13 Aralık Sedat Simavi: İstanbul köprüsü
28 Aralık Ankara-Konya yolu asfaltlanması tamamlanıyor 260 km
***
1950 ÖNEMLİ SİYASİ OLAYLAR

23 Ocak Dışişleri Bakanı Necmettin Sadak TBMM’de “Türkiye’nin Kıbrıs 
sorunu yok”
16 Şubat 5545 sayılı Seçim (kke)
1 Mart Türbelerin şartlı olarak açılabileceği hk (kke)
27 Mart “Bizim Köy” yazarı Mahmut Makal tutuklanıyor. Tutuklama nedeni
açıklanmıyor. 29.4 günü serbest bırakılacak. Makal’ın köy notları
daha önce 1948 yılında Varlık Dergisi’nde tefrika olarak yayım- 
lanmış ve kendisi 1949 yılında da “köyün ekonomik ve sosyal 
yapısını kötü gösterdiği gerekçesiyle” gözaltına alınmıştı.
29 Mart Milli Eğitim Bakanı Tahsin Banguoğlu türbelerin açılacağını 
açıklıyor
2 Nisan Milli Eğitim Bakanlığı 20 türbenin açılacağını açıklıyor
11 Nisan ULUS imam Hatipler hk 
30 Nisan Celal Bayar: Atatürk ve dinin istismarı hk açıklama 
3 Mayıs Milliyet yayımlanmaya başlıyor
8 Mayıs DP’nin seçim beyannamesi 


1950 YILININ DIŞ OLAYLARI

19 Ocak Mao, Ho Şi Minh’in Kuzey Vietnamı’nı tanıyor.
26 Ocak Hindistan’da Cumhuriyet ilan ediliyor. İngiltere Kraliçesi
Devlet Başkanı değil, artık.
30 Ocak SSCB de Kuzey Vietnam rejimini tanıyor. 
15 Şubat Çin Halk Cumhuriyeti ile SCCB kapitalist dünyaya karşı 
birleşiyorlar.
1 Nisan BM, Kudüs’ün bölünmesini onaylıyor. Kudüs de Berlin gibi 
bölünmüş oluyor. Bir sonraki bölünmüş kent Lefkoşa olacak.
15 Haziran Batı Almanya Avrupa konseyi’ne katılıyor
25 Haziran Kuzey Kore askerleri Güney Kore’ye giriyor. Kore Savaşı 
başlıyor
27 Haziran BM Kore Savaşı için üyelerinden asker istiyor.
25 Eylül BM askerleri Seul’u kurtarıyor


1950 EKONOMİK GELİŞMELER

7 Ocak Karabük’te yüksek fırın (Zeynep) üretime geçiyor
11 Şubat İşletmeler Bakanlığı kuruluyor 
25 Şubat 1950 yılı bütçe açığı 155 milyon lira 
1 Mart Türkiye Cumhuriyeti Karayolları Genel Müdürlüğü kuruluyor
3 Mart Anıt Kabir için ödenek 5581 sayılı (kke) ULUS 2.2. 
8 Mart MKE kuruluyor ve askeri fabrikaları devralıyor
8 Mart Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği hk (kke) 
13 Mart Sınai Kalkınma Bankası statüsü kabul ediliyor. Yedi kişilik
Yönetim Kurulu ilan ediliyor.
13 Mart Devlet Bakanı Cemil Sait Barlas’ın TBMM’de açıklaması:

Hükümetin beyannamesinde devlet plânı hakkında hükümler vardır.

Hükümet bu plânın yapılması işinin basit ve kolay olmadığını bilmektedir. 

Bunun için devlet plânı hazırlanması hususunda ana çizgileri çizecek mütehassıs için aplikasyon yapılmış ve bunun için biri bulunmuştur. Bunun dışında ayrıca İmar ve Kalkınma Bankası ile temas ettik. Bu bankadan üç gün evvel aldığımız bir mektupta memleketin iktisadi bünyesini nazarı itibara alan bir plân hazırlıyacakları bildirilmektedir.

Memleketin gelişmesini plânlamak hususunda gelecek mütehassıslarla, mütehassıslarımız teşriki mesai ederek bir plân hazırlıyacaklardır.”

NOT: 14 Mart tarihli ULUS’ta manşet haber:

“DEVLET PLANI ÜZERİNDE HÜKÜMET ÇALIŞMALARI İLERLİYOR”

17 Nisan Mahmut Makal ile söyleşi Cumhuriyet 
2 Mayıs Başbakan GÜNALTAY’ın Radyo Konuşması:

Milletlerarası Kalkınma Bankasiyle (Dünya Bankası) yaptığımız anlaşmaya göre Amerika’da zirai, sınai ve mali sahalarda ihtisasları ile tanınmış 12 – 14 zattan mürekkep bir heyet önümüzdeki mayıs-haziran aylarında memleketimize gelmiş bulunacaktır. Bu heyet, para, bankacılık, maliye, dış ticaret ve tediye muvazenesi, idare, tarım, sanayi enerji, malın piyasalara arzı, münakale ve umumi sağlık meseleleri üzerinde gereken tetkikleri yaparak ekonomik kalkınma planını hazırlayacak ve lüzumlu tavsiyeleri yapacaktır. Bu suretle memlekette ekonomik kalkınma, müsbet ve ahenkli bir plan dairesinde inkişaf etmek yoluna girmiş olacaktır.

Bunlardan başka, Devlet Planı’nı hazırlamak üzere de Amerika’dan tanınmış iki mütehassıs yakında memleketimize gelecektir. 


Ayın Tarihi Sayı 198 – 199 sh 34 

REF: Mehmet Arif Demirer, www.kemalizm1938.org.tr


Hiç yorum yok:

Yorum Gönder